ԱՐԱՔՍԻ ԱՐՏԱՍՈՒՆՔԸ Գամառ Քաթիպաի - Le Lacrime dell'Arasse di Kamar Katibà

Raphael Bagdanian o Patkanyan, (Ռափայել Պատկանյան) in arte Kamar Katiba è considerato uno dei precursori del risorgimento armeno. 

Nato a Nakhichevan sul Don compì i primi studi presso l'università di Dorbat, dove verso la metà dell'Ottocento si trovavano anche altri giovani letterati Armeni che insieme a lui più tardi avrebbero iniziato la ricerca sulla magnifica letteratura popolare destinata a scuotere l'anima asservita asservita dell'Armenia. Vi si trovavano fra gli altri Gevorg Totokhyan (Գևորգ Դոդոխյան), autore di una delle canzoni popolari armene più note Tsitsernag (Rondine) musicata da Komitas, Gevorg Mirimanyan (Գևորգ Միրիմանյան), autore di Fanciulle armene, e Cherovpe Badganian noto per il suo Non è per me che viene la primavera. 

Questo gruppo legge l'opera di Khachatur Abovian: Le Piaghe dell'Armenia, rimanendone profondamente impressionato.

Le lacrime dell'Arasse di cui diamo la traduzione è una di queste poesie che fu poi il soggetto di una delle canzoni popolari armene note. 

   Մայր Արաքսի ափերով

Քայլամոլոր գընում եմ,

Հին-հին դարուց հիշատակ

Ալյաց մեջը պըտրում եմ։

    Բայց նոքա միշտ հեղհեղուկ,

Պըղտոր ջրով եզերքին

Դարիվ-դարիվ խըփելով

Փախչում էին լալագին։

   — Արա՛քս, ինչո՞ւ ձըկանց հետ

Պար չես բռնում մանկական,

Դու դեռ ծովը չի հասած՝

Սըգավոր ես ինձ նըման։

   Ինչո՞ւ արցունք ցայտում են

Քու սեգ, հըպարտ աչերից,

Ինչո՞ւ արագ փաղչում ես

Այդ հարազատ ափերից։

   Մի՛ պըղտորիլ հատակրդ,

Հանդարտ հոսե՛ խայտալով,

Մանկությունը քու կարճ է՝

Շուտ կը հասնիս դեպի ծով։

   Վարդի թըփեր թո՛ղ բըսնին

Քու հյուրընկալ ափի մոտ,

Սոխակները նոցա մեջ

Երգեն մինչև առավոտ:

Մըշտադալար ուռիներ

Սառ ծոցի մեջ քու ջըրին,

Ճկուն ոստըն ու տերև

Թող թաց անեն տապ օրին։

   Ափերիդ մոտ երգելու

Հովիվք թո՛ղ գան համարձակ,

Գառն ու ուլը քու վըճիտ

Ջուրը մըտնին միշտ արձակ։

   Մեջքը ուռցուց Արաքսը,

Փրփուր հանեց իր տակից,

Ամպի նըման գոռալով,

Էսպես խոսեց հատակից.

   — Խիզա՜խ, անմի՛տ պատանի,

Նիրհըս ինչո՜ւ դարևոր

Վրդովում ես, նորոգում

Իմ ցավերը բյուրավոր։

   Սիրելիի մահից հետ

Ե՞րբ ես տեսել, որ այրին

Ոտից գըլուխ պըճնվի

Իր զարդերով թանկագին։

     Որի՜ համար զարդարվիմ,

Որի՜ աչքը հրապուրեմ,

Շատերն ինձ են ատելի,

Շատերին՝ ես օտար եմ...

    Իմ ազգակից գիժ Քուռը,

Թեև այրի ինձ նըման,

Ըստրկորեն կրում է

Գայթակղիչի կուռ շղթան։

   Բայց նա ինձ չէ օրինակ,

Ես հայ՝ հայիս կըճանչնամ,

Օտար փեսա չուզելով,

Ես միշտ այրի կըմնամ։

Կար ժամանակ, որ ես էլ,

Շըքեղազարդ հարսի պես,

Հազար ու բյուր պըչրանքով

Փախչում էի ափերես։

   Հատակըս պարզ ու վըճիտ,

Կոհակներըս ոլորուն,

Լուսաբերը մինչև այգ

Ջըրիս միջին էր լողում։

    Ի՞նչըս մընաց էն օրից,

Ո՞ր ջըրամոտ գեղերըս,

Ո՞րը իմ շեն քաղաքից,

Ո՞ր բերկրալի տեղերըս։

   Տուրքը ջըրի ամեն օր

Իր սուրբ ծոցեն Արարատ

Մայրախընամ ինձ սընունդ

Պարգևում է լիառատ։

   Բայց ես այն սուրբ ջըրերով,

Սուրբ Ակոբի աղբյուրին,

Պիտի ցողեմ արտորա՞յք

Իմ ատելի օտարին...

   Մինչ իմ որդիք,— ո՞վ գիտե —

Ծարավ, նոթի, անտերունչ

Օտար աշխարհ հածում են

Թույլ ոտքերով կիսաշունչ...

   Հեռո՜ւ, հեռո՜ւ քըշեցին

Բընիկ ազգըն իմ Հայկյան,

Նորա տեղը ինձ տըվին

Ազգ անկըրոն, մոլեկան։

    Դոցա՞ համար զարդարեմ

Իմ հյուրընկալ ափերը,

Եվ կամ՝ դոցա՞ հրապուրեմ

Ճըպռոտ, պըլշած աչերը։

 Քանի որ իմ զավակունք

Այսպես կու մընամ պանդուխտ՝

Ինձ միշտ սըգվոր կը տեսնեք,—

Այս է անխաբ իմ սուրբ ուխտ...

   Էլ չի խոսեց Արաքսը,

Հորձանք տվեց ահագին,

Օղակ-օղակ օձի պես

Առաջ սողաց մոլեգին։

Traduzione di Autore Ignoto 

Lungo le rive della Madre Arasse
Vagabondo io andavo,
dei vecchi secoli ricordo
nelle onde cercando.
Ma esse incostanti sempre
con le melmose acque
le rive battendo,
Fuggivano gementi.
- Arasse perché coi tuoi pesci

non ti profondi in danze infantili?

Ancora lontano dal mare, 

tu sei in lutto come me.

Perché scaturiscono lacrime 

dai fieri e orgogliosi i tuoi occhi?

Perché fuggi così rapida 

le stesse tue rive?

Non intorbidire il tuo letto 

quietati e scorri trastullando:

è corta l'infanzia tua,

Presto tu arrivi al mare.

Che crescano rose

sulle tue ospita rive, 

in mezzo ad esse gli usignoli 

cantino fino al mattino,

Che sempreverdi salici, 

nel freddo se no delle tue acque, 

i pieghevoli rami ed il fogliame

Bagnino lungo le calde giornate. 

A cantare sulle rive 

vengano liberamente i pastori, 

che l'agnello e il capretto nelle limpide 

acque arditamente entrino. -

L'Arasse il seno gonfiando 

fece sgorgare schiume dal suo letto 

e quale nuvola tuonando,

Così parlo dal suo profondo:

- Temerario è insensato adolescente

il sonno secolare perché 

mi turbi tu rinnovando 

gli innumeri dolori?

Dopo la morte del diletto 

quando hai visto la vedova 

dai piedi ad al capo adornarsi

con i preziosi ornamenti?

Per chi ornarmi, 

di chi dovrei sedurre gli occhi? 

Molti mi sono odiosi 

a molti io sono straniera.

L'insensata Cur, mia compatriota,

Sebbene al par mio vedova, 

sopporta schiava

del tiranno le solite catene.

Ma essa non mi è esempio, 

armeno, il mio armeno soltanto io conosco;

Esecrando lo sposo straniero 

ognor vedova io rimango. 

Era un tempo quando pur io 

quale sposa magnificamente ornata

con mille e mille seduzioni

le mie live sfiorava.

Era sereno e limpido il mio letto, 
cullanti le onde; 

Lucifero fino all'alba 
nelle mie rive nuotava. 

Che mi resta di tali giorni?

Quali dei villaggi costeggiando, 

quali delle fiorenti città, 

quali delle incantevoli mie risponde?

Il tributo diuturno di acque

dal sacro se non l'Ararat 

quale materno nutrimento

in abbondanza mi offre.

Ma io dalle sacre acque 

dalle fontane di San Giacomo 

dovrei irrigare i campi 

dell'odioso straniero? 

Mentre i miei figli, chi sa? 

Assetati, affamati e derelitti 

vanno errando per stranieri paesi 

d'un passo vacillante quasi moribondo.

Lontano lontano scacciarono

il nativo popolo di Haig, 

al posto suo dandomi 

un popolo empio e corrotto. 

Per questi dovrei ornare

le mie ospitali rive? 

Di codesti oppure sedurre dovrei

i torbidi e cisposi occhi? 

Finché i figli miei 

sulla straniera terra resteranno 

sempre in lutto mi vedrete: 

questo, il sincero e sacro mio voto -

L'Arasse non parlò oltre,

sollevò un enorme vortice 

e, tortuosa quale serpente,

in avanti, serpente serpeggiò.